Uluslararası Af Örgütü bugün yayımladığı açıklamada, 2022 FIFA Dünya Kupası’na yalnızca bir yıl kala Katar’ın, “kafala” ismi verilen sponsorluk sistemini kaldırma ve göçmen çalışanları daha âlâ müdafaa kelamını yerine getirmesi için vaktinin daraldığını hatırlattı.
Af Örgütü, Katar’ın çalışma sistemini güzelleştirme sürecinde kaydettiği ilerlemeye ait, Reality Check 2021 başlıklı incelemesinde, geçen yıl boyunca ilerlemenin durduğunu ve çalışanların haklarını ihlal eden eski uygulamaların yine su yüzüne çıktığını kaydetti. Bu durumun ise “kafala” sisteminin en makus ögelerini canlandırdığını ve yakın tarihli ıslahatların kimilerini zayıflattığını tespit etti. 2017’den bu yana yapılan yasal değişikliklere karşın, ülkedeki birçok göçmen personel için günlük hayat şartları hâlâ hayli sert.
Dünya Kupası yaklaşırken Katar’ın insan hakları siciline yönelik incelemelerin arttığı bu devirde Milletlerarası Af Örgütü, Katar yetkililerini, hemen harekete geçmeye ve ıslahat sürecini hızlandırmaya çağırıyor.
TIKLAYIN | 2022 Dünya Kupası rehberi: Ekipler, kümeler, yıldız adayları, fikstür, öne çıkanlar, tartışmalar
Uluslararası Af Örgütü Global Sıkıntılar Program Direktörü Mark Dummett, “Yetkililerin kayıtsızlığı, binlerce emekçiyi prensipsiz patronlar tarafından devamlı sömürü riski altında tutuyor; bu nedenle birçoğu işini değiştiremiyor ve fiyat hırsızlığıyla karşı karşıya kalıyor.” dedi.
Uluslararası Af Örgütü ayrıyeten Dünya Kupası organizatörü FIFA’yı turnuvayla temaslı insan hakları risklerini belirleme, tedbire, azaltma ve bunlara ait tahlil sağlama yükümlülüklerini yerine getirmeye çağırıyor. Af Örgütü, oyunların yapılmasını kolaylaştırmak için ziyadesiyle büyüyen konaklama ve ulaşım üzere kesimlerin çalışanlarına yönelik risklerin sürece dahil edilmesini ve FIFA’nın, Dünya Kupası’nın açılış maçından evvel Katar hükümetine, çalışma sisteminde ıslahat programını uygulaması için davetlerde bulunmasını tavsiye etti.
Uluslararası Af Örgütü Global Meseleler Program Yöneticisi Mark Dummett bahis hakkında yaptığı açıklamada, “Zaman ilerliyor lakin kağıt üzerindeki kelamları harekete dönüştürmek için geç değil. Katar yetkililerinin gözü pek olup, çalışma sisteminde ıslahat öngören programları büsbütün hayata geçirmelerinin vakti geldi. Katar, siyasetlerin zayıf uygulanmasına razı olur ve personel haklarını ihlal edenlerden hesap sormazsa, bugüne kadar elde edilen tüm ilerlemeler boşa gidecek” değerlendirmesini yaptı.
Dummet, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Yetkililerin kayıtsızlığı, binlerce emekçiyi prensipsiz patronlar tarafından devamlı sömürü riski altında tutuyor; bu nedenle birçoğu işini değiştiremiyor ve fiyat hırsızlığıyla karşı karşıya kalıyor. Personellerin tahlil, tazminat yahut adalet konusunda çok az umutları var. Dünya Kupası’ndan sonra Katar’da kalan çalışanların akıbeti daha da meçhul olacak.”
Ağustos 2020’de Katar, göçmen emekçilerin patronların müsaadesi olmadan ülkeden çıkmalarına ve iş değiştirmelerine yönelik kısıtlamaları sona erdirmek için iki yasa çıkardı.
Beş yıldan uzun müddettir Katar’da bulunan göçmen personel Jacob (gerçek ismi değil) şunları aktardı, “Değişim kağıt üzerinde kaldı. Şirketlerin içine ve emekçilerin ortasına girdiğinizde görüyorsunuz, çok az bir değişiklik oldu. Durum hâlâ berbat.”
Katar, 2017’den bu yana göçmen çalışanlar faydasına birtakım ıslahatlar yaptı. Bunlar ortasında, yatılı mesken işçilerinin çalışma saatlerini düzenleyen bir yasa, adalete erişimi kolaylaştırması için iş mahkemeleri, ödenmemiş fiyatların ödenmesini destekleyen bir fon ve taban fiyat yer alıyor. Katar ayrıyeten göçmen personellerin sendikaya üye olma hakkını tanımamasına karşın, iki değerli milletlerarası insan hakları mukavelesini imzaladı. Lakin uygulamadaki yetersizlik, sömürünün devam ettiği manasına geliyor. Örneğin, Katar, birçok göçmen emekçi için çıkış müsaadesi ve Çalışabilir Sertifikası alma zorunluğunu kaldırarak göçmen emekçilerin ülkeden ayrılmalarını ve sponsor onayı olmaksızın iş değiştirmelerini mümkün kıldı; lakin bununla birlikte fiili bir Çalışabilir Sertifikası süreci ortaya çıktı ve “kafala” sistemi sıkıntılı yanlarıyla devam ediyor. Hak ihlallerinde bulunan patronların hala göçmen personellerin iş değiştirmelerini engelleyebilmesi ve yasal statüleri üzerinde kelam sahibi olması buna dahil.
Konaklama bölümünde çalışan Ayşe, yeni bir kontrat imzalamayı reddedip, iş değiştirme talebinde bulunduğunda patronu tarafından tehdit edildiğini anlattı. Ayşe’ye Çalışabilir Sertifikası alabilmesi için aylık maaşının beş katından fazlasına denk gelen 6 bin Katar Riyali (16 bin 500 TL) ödemesi gerektiği, aksi takdirde ülkesine gönderileceği söylendi. Kanun değişikliğine nazaran Ayşe’nin serbestçe iş değiştirebilmesi gerekiyordu; lakin İdari Kalkınma, Çalışma ve Toplumsal İşler Bakanlığı’na bahisle ilgili yaptığı şikayet reddedildi. Ayşe, Milletlerarası Af Örgütü’ne şunları anlattı, “Bu durumun benim ve ailem üzerinde büyük bir tesiri oldu zira ailenin asıl geçimini sağlayan kişi olarak bu durumla başa çıkmak kolay değil. Bazen sabahları uyanmak istemediğimi hissediyorum.”
Doha’da göçmen emekçileri destekleyen kuruluşlar ve büyükelçilikler, Çalışabilir Sertifikası’nın kanunla kaldırılmış olmasına karşın, mevcut patronun rastgele tıpta bir yazılı onayı olmaması durumunda, iş değişikliği taleplerinin reddedilme oranının arttığını fark etti. Böylelikle, “Çalışabilir Sertifikası ticareti” kimi berbat niyetli patronlar için kârlı bir iş haline geldi.
Sömürüye dayalı öteki uygulamalar ortasında, çalışanların işten ayrılmasını zorlaştırmak için maaşların ve toplumsal yardımların ödenmemesi yer alıyor. Ayrıyeten göçmen personeller hâlâ Katar’a girmek ve Katar’da kalmak için patronlarına bağımlı durumdalar. Bu da patronların işgücünü denetim etmek için başvurduğu “firar” suçlamalarında artışa ve oturma müsaadelerinin iptaline yol açıyor.
Uluslararası Af Örgütü ayrıyeten fiyatlarının geç ödenmesi, hiç ödenmemesi ve kontrata dayalı başka yardımların ödenmemesinin, Katar’daki göçmen emekçilerin maruz kaldığı en yaygın emek sömürüsü biçimlerinden biri olduğunu saptadı. Ne var ki göçmen emekçilerin adalete erişimleri hâlâ sonlu, hakları için gayret etmek üzere örgütlenmeleri ise yasak.
Ağustos 2021’de, Memleketler arası Af Örgütü, erken vefatlar ve inançlı olmayan çalışma şartları ortasındaki ilişkiyi gösteren ispatlara karşın, Katar yetkililerinin binlerce göçmen emekçinin vefatını soruşturmadığını belgeledi. İşçiler için kimi yeni muhafazalar getirilmesine karşın temel riskler devam ediyor. Örneğin, yeni düzenlemeler, üstlenilen işin iklimle yahut işin tipi ile orantılı olarak mecburî dinlenme müddetleri içermiyor. Dahası, yetkililer, açıklanamayan ölümlerin boyutlarını araştırmak için çok sonlu adımlar attı.
“Katar dünyanın en varlıklı ülkelerinden biri ve iktisadı orada yaşayan iki milyon göçmen çalışana bağlı. Personellerin her birinin işyerinde adil muamele görme ve suistimale maruz bırakıldığında adalete ve tazminata erişim hakkı var” diyen Mark Dummett kelamlarını şöyle sonlandırdı, “Katar, emek sömürüsüne müsamaha gösterilmeyeceğine dair açık bir bildiri vererek, kanunları çiğneyen patronları cezalandırarak ve personel haklarını koruyarak daima birlikte kutlayacağımız bir turnuvayı mümkün kılabilir. Lakin bu şimdi başarılamadı.”