Olaylar çok süratli gelişti. Bir gazeteci şöyle demişti o günlerde: “Suriye hakkında yazdıklarımız akşama kadar bayatlıyor.” Hani derler ya göz açıp kapayıncaya kadar, motamot o denli süratli bir süreç sonunda düştü Şam ve Baas rejimi ve daha da değerlisi Esed hanedanı yıkıldı. Almancadan savaş terminolojisine girmiş tabiriyle
tam bir ‘Blitzkrieg’ idi yaşananlar.
Silahlı muhalefet 13 yılda yapamadığını 12 günde yaptı, Halep akabinde domino taşı üzere düşen Hama ve Humus’tan sonra, Hey’etu Tahriri’ş Şam öncülüğündeki ve İdlib’de Astana Süreci ‘Çatışmasızlık Bölgesi’nde kurulmuş olan ‘Suriye Kurtuluş Hükümeti’nin askeri kanadı ‘Askeri Operasyonlar İdaresi’ altında toplanmış olan silahlı kümeler Suriye’nin başşehri Şam’a girerek Esed rejiminin tabutuna son çiviyi çaktılar. ‘Saldırganlığı Püskürtme’ Operasyonu başarılı bir biçimde neticelenmişti.
Bir taraftan ‘Saldırganlığı Püskürtme’ Operasyonu sürerken öbür taraftan Suriye Ulusal Ordusu Fırat’ın doğusundaki PYD – YPG terör ögelerini temizlemek için ‘Özgürlük Şafağı’ Operasyonunu başlatmış ve Tel Rıfat ile Münbiç’e girmişti.
Bu ortada PKK terör örgütünün Suriye’deki uzantısı ve ABD himayesindeki PYD–YPG de fırsattan istifade Suriye’nin güney doğusunda denetim alanını genişletmekle meşguldü.
Fırsattan istifa eden yalnızca PYD – YPG değildi. 1967 yılındaki savaşta Suriye’nin Golan Tepeleri’ni işgal eden ve daha sonraki yıllarda BM nezaretine verilen ortadaki tampon bölgeyi de işgal eden İsrail ‘Başan’ın Oku’ Operasyonu’yla Suriye topraklarında ilerleyip işgalini genişletmekle kalmadı, yaptığı hava atakları ile Suriye kara, hava ve deniz güçlerine ağır darbeler indirdi.
Fırsattan ve karmaşadan istifade eden diğer bir ülke ise ABD idi, kaşla göz ortasında Suriye’deki askeri varlığını iki katından fazla artırarak 2 bin
kişiye çıkardı.
Ülkeyi babasının 29 yıllık diktatörlüğünden sonra devralan ve 24 yıldır idarede olan Beşşar Esed tahminen de Rusya aracılığıyla Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın kendisine uzattığı uzlaşı elinin kendisi için son talih olduğunun farkında değildi. Erdoğan, Şam düşmeden bir gün evvel “Şam rejimi Türkiye’nin uzattığı elin değerini bilemedi” diyerek bu duruma dikkat çekecekti.
27 Kasım 2024’te Esed rejimi aleyhine silahlı muhalefetin başlattığı askeri operasyon 30 Kasım’da Halep,
5 Aralık’ta Hama, 6 Aralık’ta Der’a, 7 Aralık’ta Humus ve 8 Aralık’ta da Şam’ın düşmesiyle neticelenecekti.
Diğer taraftan Suriye Ulusal Ordusu da ‘Özgürlük Şafağı’ Operasyonu kapsamında 1 Aralık 2024’te Tel Rıfat’ı 9 Aralık da ise Münbiç’i terör örgütü PYD/ YPG’den temizleyecekti.
7 Aralık 2024’te Katar’ın başşehri Doha’da Astana Süreci kapsamında bir ortaya gelen Türkiye, İran ve Rusya dışişleri bakanları Suriye’deki gelişmeleri görüştüler, Suriye’de siyasi sürecinin yine canlandırılması müzakere edildi, lakin atı alan Üsküdar’ı çoktan geçmişti. Silahlı muhalefet Şam’ın varoşlarında idi ve tahminen de Esed’e son ileti ayrılması halinde idi. Kanımca taraflardan ikisi çöküşü biliyordu, üçüncü taraf ise orada öğrenecekti. Münasebetiyle, biri eli güçlü, başka ikisi eli zayıflamış olarak Esed rejimini kurtarmak için toplanıldı lakin çöküşün ilanı oldu.
Silahlı muhalefetin ilerleyişi süratli, rejimin çöküşü de o derecede çabuk oldu. Bunun nedenlerine gelecek olursak:
Öncelikle, silahlı muhalefetin İdlib çatışmasızlık bölgesinde birkaç yıla sâri âlâ hazırlık periyodu geçirdiğini hatırlatalım. Üstelik bu hazırlık yalnızca askeri alanda değil, kurulan devletçik ile siyasi ve idari alanda da kelam konusu idi. Çeşitli kümeler ortasında birlik ve beraberlik de sağlanmıştı.
Esed rejimi zati kendi ayakları üzerinde duran bir rejim değildi. 53 yıl süren baba oğul hanedanlık periyodunda hem baba ve hem de oğlu büyük katliamlara imza atmıştı. Azınlık bir seçkinin idaresinde, halk tabanı olmadığı üzere eli vatandaşlarından yüz binlercesinin kanına bulaşmış, on binleri zindanlara tıkmış, milyonlarca vatandaşını göçe mecbur etmiş zayıf bir idareydi: İran, Rusya ve Hizbullah’ın dayanağı ile ayakta duruyordu.
Şu da var ki, dış dayanak Beşşar Esed’in kendisinde güç vehmetmesine yol açmış, diplomatik teşebbüslere katılmamakta inatçı bir hale girmişti.
Kanımızca, Esed’in kalemi Putin’in Esed’e Türkiye ile ilgilerini normalleştirmesi istikametindeki baskılarına direnmesi sonrasında kırılmıştı. Esed bu inatçılığını değerliye ödeyecekti. ‘Türkiye’nin uzattığı elin kıymeti’ işte tam da burada idi.
Rusya, Ukrayna Savaşı ile meşgul, hiç ummadığı halde uzayıp giden bir savaşla baş etmeye çalışırken Suriye’ye fazla kıymet veremiyordu. Esed’in kelamını dinlememesi de bir faktör olabilirdi Rusya’nın kendisini kenara çekmesinde.
İran ve Hizbullah başlarının devasına düşmüşlerdi.
Muhtemelen, Rusya ile İran ortasında da bir uyuşmazlık kelam konusu idi.
Dolayısıyla Esed rejimini ayakta tutan sacayağı zayıflamıştı, rejim kâğıttan kaplana dönüşmüştü.
Buradaki değerli soru, rejim ordusunun neden savaşmadığıdır. Muhtemelen, yabancı güçlere çok bağımlılık, ordu içerisindeki motivasyon eksikliği ve öz güvensizlik, muhalefetin süratli ilerlemesi ve ele geçirdiği bölgelerdeki olumlu davranışı ve verdiği birlik, beraberlik, kapsayıcılık bildirileri tesirli olmuştur.
Emir–komuta kademesindeki telaş alt kademelerdekileri teslim olmaya, firara ve konumlarını bırakmaya mecbur kılmış olabilir.
Bu noktada savaş esnasında gündeme gelen elektronik harp konusunu da görmezden gelmemek gerekir. Savaş esnasında bölgesel sinyal bozma ve engelleme sistemlerinin devreye girmesi morali düşük olan ordunun her kademesini daha da panikletmiş olabilir.
ARKA KAPI DİPLOMASİSİ
Muhalefetin süratli ilerlemesi ve Esed rejiminin kolay çökmesi ile ilgili kanımızca değerli bir ayrıntı da art kapı diplomasisinde kapalıdır. Suriye’nin kıymetli bir komşusu birtakım milletlerarası güçlere, muhtevası büyük olasılıkla ileride ortaya çıkacak pazarlıklar üzerinden bugün gördüğümüz tahlili dayatmış olabilir. Aksi takdirde, art planda kimi milletlerarası diplomasi yürümese bu iş bu kadar kolay olmazdı.
Uluslararası çevreler, Esed rejiminin çökmesinden en karlı çıkanın Türkiye olduğunu söylüyorlar. Haklılık hissesi var lakin bu süreçten en karlı çıkanın Suriye halkı olduğunu teslim etmek lazım.
13 yıl süren bir ihtilalin akabinde despot Baas idaresi ve eli kanlı ve azınlığa dayalı Esed rejimi çöktü. Ülkeyi kana bulayan envai çeşit Şii milislerden, Hizbullah’tan, İran’dan ve kısmen Rusya’dan ülkelerini kurtardılar. Bir ulusal mutabakat hükümeti kurma yolundalar. Ülkenin egemenliğini ve toprak bütünlüğünü yine sağlamak üzereler. Milyonlarca iç savaş mağduru vatanlarına, konutlarına dönme yolundalar. Çok fedakârlık yaptılar ancak sonunda ülkelerini kurtarmayı bildiler.