Mahmut Hamsici – BBC Türkçe
Getty Images Arşiv fotoğrafı: Erdoğan, başbakan olduğu 2010 yılında Çırağan Sarayı’nda düzenlenen basın toplantısında Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad ile birlikte Türkiye ile Suriye ortasında, bağlantıların olağanlaşmasına yönelik bir süreç yürütüldüğü tezleri son yıllarda sık sık kamuoyunun gündeme geliyor.
Geçtiğimiz hafta yaşanan gelişmeler ise ‘sürece’ dair tartışmaları derinleştirdi.
Reuters haber ajansı yayımladığı bir haberinde, Milli İstihbarat Teşkilatı Başkanı Hakan Fidan ve Suriyeli mevkidaşı Ali Memlük’ün son devirde Şam’da görüşmeler yaptığını bildirdi.
Türkiye’de habere resmi kaynaklardan bir yalanlama gelmedi.
Hürriyet gazetesi ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, Şanghay İşbirliği Örgütü’nün Semerkant doruğunda yaptığı bir konuşmada, “Keşke Esed Özbekistan’a gelseydi, görüşürdüm” dediğini yazdı.
Bu gelişmeleri BBC Türkçe’ye yorumlayan, Türkiye’nin diplomatik bağlar kesilmeden evvelki son Şam Büyükelçisi olan Ömer Önhon, sürecin makul bir olgunluğa eriştiğinin görüldüğünü belirtiyor.
“Büyükelçinin Gözünden Suriye” adlı bir kitabı da bulunan Önhon, artık beklenenin görüşmelerin siyasi tabana taşınması olduğunu söylüyor.
SÜREÇ NE DURUMDA?
Önhon, Reuters’ın haberine yalanlama gelmemesi nedeniyle bu haberin yanlışsız olarak kabul edilebileceği kanısında.
Buradan hareketle Önhon, ortadaki sürecin aşikâr bir olgunluğa eriştiği yorumunu yapıyor:
“Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Ağustos ayında Soçi’den dönerken yaptığı açıklamalar ve arkasından da Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun açıklamaları, Suriye ile Türkiye ortasında bir süreç başlatıldığını açıkça ortaya koyuyordu. Bahis, kamuoyunun gündemine o formda getirildi. Cumhurbaşkanı o açıklamayı yaptığına nazaran görüşmeler daha o vakitten muhakkak bir olgunluğa erişmişti. Sonra iktidar mevzuyu gündeme getirdikten sonra baktı ki çok reaksiyon de olmadı.
“Süreç aşikâr bir olgunluğa erişmiş olmalı ki istihbarat liderleri seviyesinde, üstelik de Şam’da görüşüldüğü açıklandı. Bir de bizim istihbarat liderimizin Türkiye’deki pozisyonunu göz önünde bulundurduğunuz vakit bunun değerini çok yeterli anlamak mümkün.”
Önhon, “Ortada önemli bir süreç var ancak kolay bir süreç mi? O denli olmasına imkan yok zira ortada o kadar önemli sıkıntılar var ki. Bunlar kolay kolay çözülebilecek sıkıntılar değil. Hasebiyle çok engebeli bir yolda ilerliyor lakin süreç devam ediyor” diyor.
NORMALLEŞMENİN ÖNÜNDEKİ MAHZURLAR NELER?
Peki Önhon’a nazaran olağanlaşmanın önündeki en büyük maniler neler?
Önhon, ortada çok sorun olduğunu belirtmekle birlikte bunların en değerlilerini dört başlıkta topluyor:
“Birincisi, Türkiye’nin muhalefete verdiği takviye. Muhalif örgütlerin siyasi olarak faaliyet gösterdikleri yer, Türkiye. Bunlar ne olacak?
“İkincisi, güvenliğimiz nedeniyle Suriye toprakları içerisinde askerlerimiz bulunuyor. Yabancı bir ülkenin topraklarında konuşlu bu askerlerimiz ne olacak? Suriye’nin bu bahiste alışılmış önemli itirazları var.
“Üçüncüsü YPG sorunu var. Bunlar önümüzdeki periyotta ne olacak?
“Türkiye’deki sığınmacıların geri dönmesi gündemin en önemli unsurlarından biri. İç siyasetteki temel gündem hususlarından biri. Lakin geri dönüşler o kadar kolay bir iş değil. Bu beşerler on bir yıldır memleketlerinden uzakta. Bunlar ne olacak?”
Konuların zorluğuna karşın bir yerden başlanması gerektiğini belirten Önhon, o başlangıcın yapıldığı kanısında.
“SURİYE İLE OLAĞANLAŞMA ÖTEKİ SÜREÇLERDEN FARKLI”
Ankara’nın, son periyotta, ortasında sorun bulunan birtakım ülkelerle münasebetleri olağanlaştırmaya çalıştığı görülüyor.
“Birçok ülkeyle bağlantılar bozuldu, bugün iktidar, bunun sürdürülebilir bir yol olmadığını idrak etmiş olmalı ki aramızın bozuk olduğu ülkelerde orta düzeltme ataklarını başlattı. Evvel Mısır, İsrail, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan ile atılımlar başlatıldı” diyen Önkol, Suriye ile bağlantıların düzeltilmesinin ise çok daha özel yanları olacağı kanısında:
“Suriye ile münasebetlerin Türkiye’yi direkt etkileyen iki boyutu var. Bunlardan bir tanesi güvenlik sorunu. Yani YPG, PKK vs. İkincisi de sığınmacılar sorunu. Bizim ne Mısır’la, ne İsrail’le, ne Birleşik Arap Emirlikleri ile bu türlü sorunlarımız var. Suriye’yle olan bu güvenlik ve sığınmacılar sorunları, insanların oy verme yönelimleri üzerinde tesirli olabilecek mevzular. Hasebiyle bu kadar kritik bir seçim öncesinde güvenlik ve sığınmacılar konusunda bir şey yapabilmek yahut bir şey yapabilecek üzere görünmek hükümet açısından çok kıymetli.”
ATILMASI GEREKEN ADIMLAR NELER?
Önhon, önümüzdeki periyotta olağanlaşma yolunda sürecin derinleşmesi için iki tarafın da karşılıklı olarak atması gereken adımlar olduğunu söylüyor.
Eski büyükelçi kimi örnekler veriyor:
“İki tarafın atması gereken adımlar birbirine bağlı. Mesela Suriyeliler “Türk askeri topraklarımızdan çekilmeli” diyorlar. Esasen bizim taraf bunu açık açık söyledi, bizim orada kalıcı olma üzere bir niyetimiz yok. Bizim askerlerimiz şu anda oradaki güvenlik boşluğundan doğan tehditlere karşı Suriye’de bulunuyorlar. Bu güvenlik boşluğu doldurulduğu ve tehditler ortadan kalktığı vakit çekileceğiz diyorlar. Türkiye oradan doğal ki çekilecektir lakin şayet bizim boşalttığımız yerler tekrar ya YPG ya IŞI·D tarafından doldurulup bizim topraklarımıza tehdit teşkil edecekse bu türlü bir adımı atmak için erken demek değil midir?
“Öbür taraftan sığınmacılar konusu… Biz sığınmacıların artık ülkelerine geri dönmeleri gerektiğini düşünüyoruz. Savaş sona erdi, kalıcı barış ve istikrar da sağlanması için çabalanıyor fakat geri dönmeleri için oradaki koşulların uygun olması lazım. Burada da doğal Türkiye’nin beklentisi Esad’ın o kaideleri oluşturması ve dönecek olan sığınmacıların bu türlü bir tehdit, bir tehlike görmeden oraya gidebilmeleri. Yoksa tehlike görürlerse aslında gitmezler. Bir de gidip de tehlike görürlerse çabucak geri dönerler.”
SÜREÇ NEREYE EVRİLİR?
Önhon, sürecin nereye evrilebileceğiyle ilgili bundan sonra beklenenin görüşmelerin siyasi yere taşınması olacağı görüşünde:
“Bu işler daima kademe basamak masraf. İstihbarat liderleri muhtemelen daha fazla güvenlik alanında neler yapılabileceği konusunu görüşüyorlardır. Bir de görüşmelerin siyasi yere taşınmasını ele alıyorlardır. Siyasi yer nedir? Siyasi tabanda, üst seviye devlet vazifelilerinin; dışişleri bakan yardımcıları olabilir, dışişleri bakanlarının kendileri olabilir, bir ortaya gelip konuşması beklenir.
“Mesela Çavuşoğlu bundan bir sene kadar önce ne dedi? Belgrad’da koridorda Suriye Dışişleri Bakanı Faysal Mikdad’la tesadüfen karşılaştığını söyledi. Tahminen son Birleşmiş Milletler toplantılarında da birbirlerine tesadüf ederler olmaz mı? Şayet orası olmazsa, ondan sonraki birinci milletlerarası ortamda, onun marjında tahminen bir ortaya gelebilirler. Bunlar muhakkak olmaz. Bunlar, olayların, ortalarında yapılan görüşmelerin hangi seviyeye geldiği ile siyaseten ne kadar kabul edilebilir olduğuyla irtibatlı şeyler.”