Myriam Vidal Valero
Bilim insanları, Venüs’te volkanik faaliyetlerin hala sürdüğüne ait şu ana dek bulunan en güçlü delillerden kimilerine ulaştılar. Venüs, Dünya’ya yakın bir komşu ve başlangıçta yüzeyinde su olduğu için, en büyük sorulardan biri, Dünya’nın yaşanabilir şartlara sahipken onun neden cehenneme benzediği. Volkanik faaliyetleri hakkında daha fazla şey öğrenmek, hem Venüs’ün hem de Dünya’nın evrimini açıklamaya yardım edebilir.
Bilim insanları Venüs’ün volkanlarla kaplı olduğundan haberdar olsa da bunlardan rastgele birinin hala aktif olup olmadığı uzun vakitten beridir bir tartışma konusu. Şimdiyse, araştırmacılar, 1990-1992 yılları ortasında NASA’nın Magellan uzay aracı tarafından gezegenin yüzeyinden toplanan radar imgelerini inceleyerek, bu volkanlardan en az bir adedinin büyük ihtimalle aktif olduğunu keşfetti. Gezegenin en büyük yanardağlarından ikisini barındıran Atla Regio bölgesindeki bir volkan bacasının sekiz ay ortayla çekilen iki manzarası, biçim değiştirdiğini ve bacanın aşağısında bir patlama ya da magma akışı olabileceğini gösterdi. Bilim insanları bulgularını 15 Mart günü Science mecmuasında duyurdu ve tıpkı gün Teksas’a bağlı Woodlands kentinde düzenlenen Ay ve Gezegen Bilimleri Konferansı’nda paylaştı.
Massachusetts eyaletinin South Hadley kentinde bulunan Mount Holyoke Üniversitesi’nde astronom olan Darby Dyar, bunun “dikkat cazip bir keşif” olduğunu söylüyor. NASA’nın Kaliforniya, Pasadena’da bulunan Jet İtiş Laboratuvarı (JPL) tarafından denetlenen ve Venüs’te gerçekleştirilecek olan VERITAS vazifesinin baş araştırmacı yardımcısı olan Dyar, bu keşfin uzay araştırmaları topluluğunu Venüs’ün nasıl işlediğini anlamaya bir adım daha yaklaştırdığını söz ediyor ve 2030’dan sonraki yıllarda gezegenin yüzeyini haritalamayı hedeflediklerini belirtiyor. “Venüs’ün yüzeyinde hala faal bir volkan faaliyeti olup olmadığına ait sorun, data eksikliği nedeniyle belirsizliğini koruyor” diye ekliyor.
CEHENNEM GİBİSİ BİR GEZEGEN
Gezegenin volkanik açıdan aktif olduğunu gösteren ispatlara ulaşmak hiç kolay olmadı. Venüs’ün barındırdığı -Dünya’nın atmosferinin kütlesinin 100 katı yoğunluğa sahip- kalın atmosfer ve 450ºC’ye varan çok yüksek sıcaklıklar, araştırma araçlarının ve başka uyduların yüzeyi keşfetmesini güçleştiriyor. Şu ana dek, bilim insanlarının ulaştığı en sağlam bulgular Magellan uzay aracından elde edildi.
Alaska Fairbanks Üniversitesi’nde jeofizikçi olan Robert Herrick ile VERITAS takımının bir üyesi ve birebir vakitte JPL’de bir radar bilimci olan Scott Hensley, volkanik faaliyet olduğu düşünülen alanların Magellan aracı tarafından elde edilen yüksek çözünürlüklü radar imgelerini gözden geçirdi.
Buradaki zahmet, Magellan’ın 24 aylık misyon müddeti boyunca, gezegeni üç farklı döngüde görüntülemesi idi. Araç, her bir döngü esnasında radarını Venüs yüzeyine farklı bir açıyla doğrulttu. Bilim insanlarının vakit içinde yüzeyde gerçekleşen değişimleri aramak için farklı açılardan elde edilen imajları üst üste bindirmeleri ve onları hizalamak için araştırılan arazi üzerinde örtüşmeler bulmaları gerekiyordu.
Herrick, bu sorunu Arizona’daki Büyük Kanyon’da birden fazla taraftan uçarak daha sonra zıt kanyon duvarlarına bakarken yüzeyi haritalamaya çalışmaya benzetiyor. “Bu tıp manzaralarda tıpkı şeyleri bulmaya çalışmak biraz daha güçleşiyor” diyor. Magellan’dan sağlanan imgelerin çözünürlüğünün düşük olması, denkleme öbür bir karmaşa katmanı ekliyor. “Futbol alanı büyüklüğündeki bir alanın tek bir piksel halinde göründüğü bir yüzeye bakıyorsunuz” diye belirtiyor.
Bu durum, ABD’nin Blacksburg kentinde bulunan Virginia Teknoloji Üniversitesi’nde Venüs’ü inceleyen bir jeofizikçi olan Scott King’i de kaygılandırıyor. Manzaraların, kuşkucuları Venüs’ün volkanik açıdan aktif olduğuna ikna edecek seviyede güçlü bir delil olup olmadığını sorguluyor. “Kanıt, bakan kişinin gözlerindedir” diyor.
Herrick ve Hensley, ulaştıkları bilgilere dair bu sınırlamayı kabul ediyor. Öte yandan, birebir vakitte, Dünya’da gözlemledikleri değişimlere yol açabilecek rastgele bir muadil volkanik olay tespit etmediklerini, yeniden de bu durumdan diğer bir şeyin sorumlu olabileceği ihtimalini dışlayamadıklarını tabir ediyorlar.
King, gezegenin volkanik faaliyete sahip olduğuna inanmakta zorlanmıyor. Buna rağmen, VERITAS da dahil olmak üzere, önümüzdeki yıllarda Venüs’te gerçekleştirilecek vazifelerin herkesi ikna etmek için gereken datalara ulaşmamızı sağlamasını umut ediyor.
GÖZARDI EDİLEN BİR GEZEGEN
Ne var ki, VERITAS misyonu ertelendi; bu yüzden, King başlangıçta düşünülenden daha uzun bir müddet beklemek zorunda kalabilir. NASA, bu misyonu 2028 yılında başlatacak olsa da, Mars ve Jüpiter ortasında bulunan ve Güneş’in yörüngesinde dönen, metal açısından varlıklı bir asteroidi araştıracak bir başka vazife olan Psyche’deki aksamanın üstesinden gelmek için, tekrar finansman tahsis etmek zorunda kaldı. Şimdilik NASA’nın elinde önümüzdeki yıllarda VERITAS misyonunun gerçekleştirilmesini sağlayacak bir fon mevcut değil ve finansmana yine kavuşsa bile, vazife 2031’den evvel başlayamayacak.
Dyar, VERITAS’IN 2030 yılından sonra başlatılmasının öbür vazifeler için de kimi sıkıntılara yol açabileceğini belirtiyor. Planlandığı haliyle, VERITAS sayesinde toplanacak olan topografik bilgiler, keşfetmeyi planladıkları alanları daha isabetli seçmeleri için NASA’nın DAVINCI ve Avrupa Uzay Ajansı’nın EnVision araçlarına yardımcı olacak bilgiler sağlayacaktı. 2029’da fırlatılacak olan DAVINCI aracının Venüs’ün atmosferine bir araştırma uydusu yerleştirmesi ve 2030’ların başında fırlatılacak olan EnVision’ın, gezegen yüzeyinden yüksek çözünürlüklü radar manzaraları toplaması amaçlanıyor.
Venüs’ün incelenmesi, araştırmacıların yalnızca Dünya’nın nasıl işlediğiyle ilgili daha fazla bilgiye ulaşmasına yardım etmekle kalmayacak, birebir vakitte Güneş Sistemi’nin dışındaki ötegezegenlere dair daha fazla şey öğrenmelerine de yardım edecek. Dyar, “Yüzlerce, binlerce ötegezegen keşfediyoruz” diyor. “Ve bunların büyük kısmı Venüs’ü andırıyor” diye ekliyor.
Son yıllarda çok sayıda uzay vazifesi Mars’ı amaç alıyor; ama genel olarak Venüs, Kızıl Gezegen’e kıyasla çok daha fazla Dünya’ya benziyor. Herrick, yeni ulaşılan bulguların, insanları bakışlarını Venüs’e çevirmeye ve VERITAS’ı planlanan vakitte fırlatmaya teşvik edeceğini umuyor. “Venüs, nitekim de Dünya’nın kardeşi” diye ekliyor.
Yazının yepyenisi Nature sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)